ÖZET

Amaç: Bu araştırmanın amacı, adölesanlarda sebze-meyve tüketimini ve etkileyen faktörleri kapsamlı değerlendirme olanağı sağlayan Transteoretik Model(TTM) sebze ve meyve tüketimi ölçeklerinin (1.Değişim aşamaları, 2. Öz-yeterlilik, 3. Karar Alma ve 4. Davranış Değiştirme Süreci ölçekleri)Türk dili ve kültürüne uyarlanmasıdır.

Yöntem: Araştırmanın evrenini İstanbul ili Üsküdar ilçesinde bulunan kamu ilköğretim okullarının ikinci kademe (6-8.sınıf) öğrencileri (N=20.685) oluşturdu. Örnekleme küme örnekleme yöntemi ile belirlenen 4 okulun 6,7,8.sınıflarında okuyan öğrenciler alındı. Bu okulların 2009-2010 yılı 6,7,8.sınıf öğrenci sayıları toplamı 2150’dir. Veriler Mart-Mayıs 2011 tarihleri arasında, tanıtıcı bilgi formu ve TTM Sebze Meyve tüketimi ölçekleri uygulanarak toplandı. Ölçeklerin güvenilirliği, iç tutarlılık ve test-tekrar test ile, geçerliliği kapsam geçerliği ve yapı geçerliliği ile değerlendirildi. Yapı geçerliği doğrulayıcı faktör analizi, açımlayıcı faktör analizi ve hipotez testi değerlendirildi. Ölçekleri kullanmak için Jennifer DiNoia’dan, öğrencilerle çalışmak için İl Milli Eğitim Müdürlüğünden izin alındı. Araştırma Semahat Arsel Hemşirelik Eğitim ve Koç Üniversitesi Araştırma Merkezi kurumsal inceleme kurulu tarafından onaylandı.

Bulgular: Ölçeklerin geçerlik bulguları; kapsam geçerliği indeksi tüm ölçekler için iyi içeriği gösteren %94’ün üstündeydi. Açımlayıcı faktör analizi tüm ölçeklerin orijinali ile uyumlu faktör yapısına sahip olduğunu gösterdi. Doğrulayıcı Faktör Analizi üç ölçek için de uyum iyiliği değerlerinin (x2/sd ve SRMR) kabul edilebilir değerlerde olduğunu ve orijinal faktör yapılarının doğrulandığını gösterdi. Hipotez testi üç ölçeğin de hipotez geçerliğini doğruladı. Ölçeklerin güvenilirlik bulguları;  İç Tutarlık Güvenirliği; DSÖ tümü için Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı .91, bilişsel süreçler alt boyutu için .79, davranışsal süreçler için .90, Karar Alma Ölçeği’nin yarar alt boyutu için .90, zarar alt boyutu için ise.87 bulundu. Durumsal Öz-yeterlik Ölçeği’nin Cronbach alfa değeri 0.91, pozitif sosyal alt boyutu için 0.81, negatif duygulanım için 0.93, güç durumlar için 0.78 bulundu. Üç ölçeğin de alt boyut madde toplam korelasyonları, pozitif yönde ve istatistiksel olarak ileri düzeyde  anlamlıydı (p<.001). Test-tekrar test güvenirliği için yapılan Spearman korelasyon değeri DESÖ için r=.71, KAÖ-yarar için r=.55, KAÖ-zarar için r=.72, DÖYÖ için r= 70  bulundu.

Sonuç: Çalışma TTM Sebze meyve tüketimi değişim süreci, karar alma ve durumsal öz yeterlik ölçekleri Türkçe formlarının yüksek güvenirlik, iyi kapsam ve yapı geçerliğine sahip olduğunu gösterdi. Ölçekler Türk adölesanların da meyve ve sebze tüketiminin kapsamlı değerlendirilmesinde birlikte ya da ayrı ayrı kullanılabilir.